Ustalenie prawidłowej podstawy opodatkowania jest jednym z najistotniejszych elementów procesu ustalania wysokości zobowiązania podatkowego. Sposób jej ustalania jest określony przez ustawodawcę w poszczególnych ustawach podatkowych.
Niestety mogą się zdarzyć sytuacje które spowodują brak możliwości ustalenia podstawy opodatkowania, co nie może doprowadzić do sytuacji w której podatnik nie będzie zobowiązany do zapłaty podatku. Ustawodawca wskazał bowiem w art. 23 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (dalej: Ordynacja), przesłanki do określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, poprzez ich enumeratywne wymienienie. Co daje prawo do ustalenia podstawy opodatkowania w drodze szacowania jeżeli:
- brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia lub
- dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub
- podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.
Wystąpienie którejkolwiek z wymienionych przesłanek powoduje, że organ podatkowy obligatoryjnie dokonuje szacowania podstawy opodatkowania. Przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, że organ podatkowy odstępuje od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:
- pomimo braku ksiąg podatkowych dowody uzyskane w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania;
- dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.
W sytuacji w której wystąpiły przesłanki wskazane w art. 23 § 1 Ordynacji i jednoczenie nie wystąpiły przesłanki do odstąpienia od szacowania podstawy opodatkowania, organ podatkowy zobowiązany jest do oszacowania podstawy opodatkowania. Ustawodawca wskazuje sześć metod jakimi organ podatkowy może się posłużyć, przy czym nie jest to katalog zamknięty. Zgodnie z art. 23 § 3 Ordynacji, podstawę opodatkowania określa się w drodze oszacowania, stosując w szczególności następujące metody:
- porównawczą wewnętrzną – polegającą na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy,
w których znana jest wysokość obrotu; - porównawczą zewnętrzną – polegającą na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność
o podobnym zakresie i w podobnych warunkach; - remanentową – polegającą na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu;
- produkcyjną – polegającą na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa;
- kosztową – polegającą na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo,
z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie; - udziału dochodu w obrocie – polegającą na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.
W związku z tym, że szacowanie podstawy opodatkowania powinno dążyć do określenie jej w wysokości najbardziej zbliżonej do rzeczywistej podstawy opodatkowania, organ podatkowy uzasadnia dokonany wybór metody jej szacowania.
Należy również zauważyć, że jeżeli podatnik jest zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek dochodowy, organ podatkowy określa wysokość tych zaliczek proporcjonalnie do roku podatkowego lub innego okresu za który dokonał szacowania podstawy opodatkowania. Określone w ten sposób zaliczki stanowią zaległość podatkową zgodnie z art. 53a Ordynacji, w związku z czym obciążone są odsetkami.
Autor: Grzegorz Kusyk
Ekspert ds. rachunkowości podatkowej
e-mail: g.kusyk[at]exorgroup.pl
tel: 508 750 614