W trakcie procesu analitycznego można napotkać szereg pułapek w postaci tzw. błędów poznawczych. Mianem tym określa się wzorce nieracjonalnego myślenia, które są skutkiem emocji, ludzkich zachowań, postaw itp.
Efekt Monte Carlo (paradoks hazardzisty, złudzenie gracza, złudzenie Monte Carlo) to rodzaj błędu poznawczego. Polega on na myleniu prawdopodobieństwa występowania określonej sekwencji zdarzeń z prawdopodobieństwem wystąpienia określonego zdarzenia w ramach tej sekwencji. Najczęściej paradoks hazardzisty tłumaczy się na przykładzie 10 rzutów monetą z rzędu. Prawdopodobieństwo, że w pojedynczym rzucie wypadnie reszka to ( frac{1}{2} ) (1 z 2 możliwych wyników). Oznacza to, że prawdopodobieństwo wykonania z rzędu 10 rzutów, w których wypadnie reszka to ( ( frac{1}{2})^{10} ), czyli ( frac{1}{1024} ) . Dużo osób zapytanych, jakie jest prawdopodobieństwo, że w rzucie nr 10 wypadnie reszka błędnie wskazałoby, że jest to również ( frac{1}{1024} ), podczas gdy rzut nr 10 jest zdarzeniem niezależnym od poprzednich 9 rzutów, a więc prawdopodobieństwo wyrzucenia reszki w tym rzucie wynosi ( frac{1}{2} ). W praktyce wielokrotnie można się spotkać z efektem Monte Carlo, np. błędne przeświadczenie, że skoro jest kumulacja w lotto (bo od kilku losować nikt nie trafił „szóstki”), to rośnie szansa na trafienie „szóstki” w kolejnym losowaniu.
Z kolei dowód anegdotyczny wiąże się nie z błędną oceną prawdopodobieństwa zdarzenia (jak efekt Monte Carlo), ale z błędnym doborem argumentów. Dowodem anegdotycznym nazywany jest dowód wynikający z anegdoty, pogłoski, pojedynczego zdarzenia, które ze względów metodologicznych nie może być podstawą do wiarygodnej generalizacji. Przykładowo: produkt X sprzyja długowieczności, bo ciocia sąsiadki spożywała go codziennie i dożyła 100 lat. Podobne anegdotyczne dowodowy są wykorzystywane w celu zaprzeczenia jakimś zjawiskom („choroba Y nie istnieje, bo nie znam nikogo kto na nią zmarł”). Często dowód anegdotyczny pojawia się w argumentacji podważającej powszechnie przyjęte naukowe odkrycia. Wydaje się również, że przez niewprawnych analityków może on być niezasadnie wykorzystywany w procesie analizy przypadków.
Autor: dr Agnieszka Wójcik
Ekspert ds. controllingu i finansów
e-mail: a.wojcik[at]exorgroup.pl
tel: 504 724 416