Exor Group

Opublikowano 12-08-2018 w Business, Podatek od towarów i usług,

Historia podatku VAT

Nie tak dawno zakończył się konkurs z okazji 25-lecia podatku VAT w Polsce „zagraj w vat z Inforem” organizowanym przez INFOR PL S.A. z siedzibą w  Warszawie. Osoby z naszej grupy które na co dzień mają kontakt z tym podatkiem nie mogły ominąć okazji sprawdzenia się. Laureatów było 25 a pośród nich dwóch ekspertów Exor Group: Marek Rudy i ja – Grzegorz Kusyk. Z tej okazji postanowiłem przedstawić wciąż jeszcze krótką w porównaniu z innymi podatkami, historię VAT.

Jak już wspomniałem, podatek VAT ma jeszcze krótką historię. Gdzie jednak należy szukać jego początku? Jasne i precyzyjne określenie początku tego podatku wcale nie jest łatwe, ale przyjęło się uważać, że jego podwaliny zostały położone przez Carla Friedricha von Siemensa w latach dwudziestych XX wieku w Niemczech. Były to podstawy teoretyczne, które przyjęły nazwę „uszlachetniony podatek obrotowy”. Teoria ta nie zyskała jednak aprobaty wystarczającej by zastosować ten mechanizm w praktyce. Zasady funkcjonowania tego podatku zostały udoskonalone przez M. Laura w 1952 i wprowadzone w 1954 roku we Francji. Zakładał on mechanizm zbliżony do zasady opodatkowania marży i początkowo dotyczył wyłącznie przedsiębiorstw produkcyjnych.

Ale czy to oby na pewno pierwszy podatek obrotowy? Nie. Musimy cofnąć się znacznie dalej. Rozwiązań o charakterze zbliżonym do naszego VAT (choć w niewielkim stopniu) można doszukiwać się już w starożytnym Rzymie. Podatek centesima rerum venalium był pobierany jako 1% od ceny sprzedaży brutto towarów, gruntów, domów i żywności a w przypadku sprzedaży niewolników było to 4 %. Nie miało tu znaczenia czy sprzedaż dokonywana jest przez podmiot zawodowo zajmujący się handlem czy też niezawodowo – prywatnie. W późniejszych czasach podatek o charakterze obrotowym był wprowadzony w Kastylii w 1342 roku i był pobierany przy sprzedaży dóbr ruchomych. W innych krajach Europy, podatek obrotowy w zasadzie nie był znany choć różnego typu podatki obrotowe wprowadzane były przejściowo w różnych krajach Europy w celu gromadzenia środków na prowadzenie działań wojennych i odbudowę zniszczeń dokonanych podczas I wojny światowej.

Wróćmy jednak do zasadniczej koncepcji podatku obrotowego wywodzącej się od Carla Friedricha  von  Siemensa i M. Laura. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku, w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej rozpoczął się proces harmonizacji podatkowej. Miała ona na celu opracowanie i wdrożenie Wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Spośród sześciu krajów które w 1958 roku ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą, pięć stosowało podatki o charakterze kumulatywnym, co powoduje, że część naliczonego podatku w kolejnych fazach obrotu stanowi de facto podatek od podatku co powodowało dodatkowe podwyższenie ceny. Mechanizmy te należało zmienić. Poszczególne państwa Wspólnoty wybrały konstrukcję prawną podatku od wartości dodanej  (Value Added Tax) jako najbardziej optymalnej formy podatku obrotowego. Aby dokonać harmonizacji systemu VAT należało opracować zasady funkcjonowania systemu, które stanowiłyby ramy dla regulacji prawnych poszczególnych państw członkowskich. Pierwsza dyrektywa Rady 67/227/EWG z dnia 11 kwietnia 1967 w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych, stanowiła podwaliny wspólnego systemu VAT. Nakazała ona zastąpienie obowiązujących podatków obrotowych wspólnym systemem podatku VAT. Dalsza i jednocześnie głębszą harmonizację przyniosła Szósta dyrektywa Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych. Pomimo ujednolicania przepisów, nadal nie funkcjonowały takie mechanizmy jak wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów i wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów. Były one traktowane jak import lub eksport, a więc nie miało znaczenia czy transakcja odbywała się między podmiotami z krajów członkowskich czy z podmiotem z kraju trzeciego. Konstrukcja ta musiała być jednak wprowadzona po zniesieniu granic celnych i stworzeniem wspólnego rynku 1 stycznia 1993 roku. Od tego czasu mamy do czynienia z WDT i WNT. Ustanowiony system oparty na zasadzie przeznaczenia nie był idealny od początku, między innymi w wyniku barier w przepływie informacji między organami skarbowymi państw Wspólnoty. System ten został wprowadzony jako przejściowy na 4 lata i miał być zastąpiony w 1977 roku systemem opartym na zasadzie pochodzenia, który miał zakładać opodatkowanie dostawy w kraju wytworzenia bez względu na to gdzie nastąpiła ostateczna konsumpcja. Wiele przyczyn o różnym charakterze ostatecznie uniemożliwiła wprowadzenie tego rozwiązania i w ten sposób rozwiązanie wprowadzone na chwilę stało się rozwiązaniem na lata. Z życia codziennego wiemy, że takie rozwiązania bywają najtrwalsze.

W 1993 roku rozpoczęła się historia podatku VAT w Polsce, ale to już inna historia …

Autor: Grzegorz Kusyk
Ekspert ds. rachunkowości podatkowej
e-mail: g.kusyk[at]exorgroup.pl
tel: 508 750 614

 

Literatura:

  • Gołasa P., 2009, Harmonizacja polityki podatkowej w Unii Europejskiej  na przykładzie podatku od wartości dodanej, Zeszyty Naukowe SGGW, Polityki Europejskie, Fin. i Mark., t. II, nr 2(51), s. 163–171.
  • Lipowicz R., 2010, Docelowy system VAT w Unii Europejskiej. Harmonizacja opodatkowania transakcji wewnątrzwspólnotowych. Oficyna a Wolters Kluwer business.
  • Wenisierski P., 2007, Polityka podatkowa Unii Europejskiej, Ekonomika Firiem Koszyce.