Współczynnik kłamstwa (ang. lie factor) to termin wprowadzony przez Edwarda Tufte’a, profesora Uniwersytetu w Yale. Profesor Tufte zwracał uwagą na to, że wiele wykresów w sposób wysoce zakłamany prezentuje dane.
Dotyczy to m. in. wykresów, których skala nie zaczyna się w punkcie 0, a w jakimś innym punkcie. Przykładowo: podczas analizy tzw. wyrwy pokoleniowej na koniec 2020 r. posługiwano się wykresami, gdzie skala zaczynała się od kilkuset tysięcy urodzeń / kilkuset tysięcy zgonów, a nie od 0.
Współczynnik kłamstwa według formuły zaproponowanej przez prof. Tufte’a liczy się jako relację różnicy (przyrostu) wynikającego ze zmanipulowanego wykresu do różnicy (przyrostu) wynikającego z wykresu niezmanipulowanego. Im wyższa wartość współczynnik kłamstwa, tym bardzie zmanipulowany wykres.
Wróćmy teraz do przykładu. Przywołany wykres zaczynał się od wartości 340 tys., a na wykres naniesiono następujące kluczowe wartości: 477 tys. zgonów w 2020 r. i 355 tys. urodzeń. Wykres więc w uproszczeniu pokazywał następujące dane:
Tymczasem wykres powinien wyglądać tak:
Przy tak dobranej skali współczynnik kłamstwa zmanipulowanego wykresu wynosi 28,37. Warto więc patrzeć, jak są oznaczone osie i jak jest dobrana skala, aby nie paść intelektualnie ofiarą manipulatorów i współczynnika kłamstwa.
Autor: dr Agnieszka Wójcik
Ekspert ds. controllingu i finansów
e-mail: a.wojcik[at]exorgroup.pl
tel: 504 724 416
Zdjęcie dodane przez Florencio Rojas