Luka w podatku VAT będąca niższymi wpływami środków do budżetu z tytułu podatku od towarów i usług niż kwota wynikająca z rzeczywistych zobowiązań podatników, stała się jednym z powodów wprowadzenia mechanizmu podzielonej płatności.
Według raportu Komisji Europejskiej opublikowanego w 2017 r., luka w podatku VAT w całej Unii Europejskiej wynosiła 151,5 miliarda euro, co stanowiło 12,77% podatku który powinien być pobrany. Luka w podatku VAT w Polsce za 2015r. wynosiła według tego raportu 24,51% co na tle takich Państw jak Estonia (4,88%), Hiszpania (3,52%), czy Szwecja (ujemna luka – 1,42%) wygląda bardzo źle. Większą lukę w VAT w 2015r. wykazały takie kraje jak Litwa (26,42%), Grecja (28,27%), Włochy (25,78%), Słowacja (29,39%) czy Rumunia (37,18%).
W ustawie o podatku od towarów i usług wprowadzono artykuły 108a-108d traktujące o mechanizmie podzielonej płatności (MPP). Komisja Europejska uznała ten model za mogący znacząco ograniczyć nadużycia w zakresie VAT w obrocie wewnątrzkrajowym, wydając w 2010 roku raport o zaletach i wadach czterech metod rozwiązań. Wśród tych modeli były wymienione obowiązujące już jednolity plik kontrolny i MPP, ale również centralny rejestr faktur i model certyfikowanego podatnika. W Polsce dopiero rozpoczyna się historia MPP, ale w innych państwach (np. Azerbejdżan, Ekwador) odnotowano już sukcesy tego systemu. Sukces Azerbejdżanu polegał na wzroście wpływów z tytułu VAT o blisko 87% po wprowadzeniu mechanizmu podzielonej płatności. Jednak kraj ten skorzystał z innego, znacznie bardziej restrykcyjnego mechanizmu. Nie należy też zapominać o możliwych (a raczej pewnych) niekorzystnych konsekwencjach dla podatników i osób zajmujących się podatkami na co Komisja zwróciła uwagę.
Na czym polega mechanizm podzielonej płatności
W Unii Europejskiej funkcjonują trzy różne modele mechanizmu podzielonej płatności, ale wszystkie mają na celu ograniczenie luki podatkowej w podatku VAT.
MPP polega na dokonywaniu płatności za dostarczane towary lub usługi w podziale na dwie kwoty. Kwota odpowiadająca całości lub części kwoty netto wynikającej z faktury przekazywana jest na rachunek bankowy (albo na rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej) kontrahenta albo jest rozliczana w inny sposób, a kwota odpowiadająca całości lub części kwoty podatku VAT przekazywana jest na wyodrębniony rachunek VAT kontrahenta. Konstrukcja art. 108a ust 2. wskazuje, że ustawodawca faktycznie skupia się jedynie na kwocie podatku zaś sama zapłata kwoty netto nie odgrywa tu znaczącej roli. Może ona bowiem być zapłacona w całości, części lub rozliczona w inny sposób. Korzystanie ze środków zgromadzonych na rachunku VAT jest ograniczone do regulowania VAT wynikającego ze zobowiązań względem kontrahentów, zobowiązań budżetowych wynikających z rozliczeń podatku VAT, lub przekazana na rachunek rozliczeniowy na wniosek podatnika.
Mechanizm podzielonej płatności dotyczy podatników, ale ustawa nie rozróżnia podatników VAT czynnych od podatników korzystających ze zwolnienia w VAT. Banki i SKOK-i utworzyły rachunki VAT dla wszystkich przedsiębiorców. Jednak aby móc dokonać zapłaty w MPP podatnik musi otrzymać fakturę z wykazaną kwotą podatku VAT. Z oczywistych przyczyn MPP nie można stosować do zobowiązań wynikających z faktur z mechanizmem odwrotnego obciążenia na których nie ma wykazanego podatku VAT. Wyjątkiem będą faktury na których wykazane są towary objęte i nieobjęte mechanizmem odwrotnego obciążenia.
MPP w Polsce jest dobrowolne a o zastosowaniu bądź rezygnacji z niego decyduje nabywca. Oczywiście ta dobrowolność jest w znacznej mierze jedynie teoretyczna i formalna. Z ekonomicznego punktu widzenia, podatnik który otrzymuje zapłatę na wyodrębniony rachunek VAT, nie ma realnego wyboru. Musi on bowiem skorzystać z MPP do regulacji swoich zobowiązań wynikających z faktur VAT, aby nie stracić płynności finansowej. Na chwilę obecną nie można jeszcze realnie ocenić jak szybko podatnicy zostaną „przymuszeni” do korzystania z MPP, ale moim zdaniem będzie to dość dynamiczne zjawisko.
Ekonomiczne i techniczne niedogodności przedsiębiorców (co brzmi nieco infantylnie) są nie do ukrycia. Nie spowodowały one jednak rezygnacji z wprowadzenia MPP. Działający już mechanizm odwrotnego obciążenia oraz jednolity plik kontrolny stanowią tylko elementy większej zmiany. Mają one przede wszystkim zwiększyć i ustabilizować wpływy do budżetu z tytułu podatku VAT. Z tej przyczyny nie daje się możliwości regulowania z rachunku VAT innych zobowiązań publicznych niż tylko VAT, choć według mnie zmniejszyłoby to negatywne skutki dla przedsiębiorców bez jednoczesnego zmniejszenia wpływów do budżetu (a może nawet poprawiłoby ściągalność innych podatków).
Nie zagłębiając się zbytnio w aspekty praktyczne, wydawałoby się, że MPP oprócz dodatkowych obowiązków podczas wykonywania przelewów nie powinno nieść za sobą niekorzystnych konsekwencji. Jednak jeśli przedsiębiorstwo dokonuje zapłat za wiele faktur jednym przelewem, teraz nie będzie miał takiej możliwości jeśli zdecyduje się korzystać z MPP. W przypadku firm które dokonują zapłat za setki faktur dziennie problem staje się bardzo realny i poważny. Nawet te firmy które miały zautomatyzowany system wysyłania danych do banku muszą ponieść koszty jego dostosowania. Nie skorzystamy też z MPP płacąc gotówką lub kartą płatniczą. W związku z tym większość przedsiębiorców nie zapłaci w MPP za paliwo czy drobne zakupy na potrzeby firmy. W przypadku niektórych przedsiębiorców tego typu koszty mogą mieć znaczny udział w ogóle kosztów, a to z kolei zaburzy płynność finansową.
Żeby nie powiedzieć, że z MPP dla przedsiębiorcy wynikają tylko kłopoty, należy wskazać, że art. 108d daje możliwość obniżenia zobowiązania z tytułu VAT, ale nie należy liczyć na wielkie oszczędności.
Autor: Grzegorz Kusyk
Ekspert ds. rachunkowości podatkowej
e-mail: g.kusyk[at]exorgroup.pl
tel: 508 750 614
Literatura:
- Tratkiewicz, T., 2018, Model podzielonej płatności–remedium na oszustwa w VAT?. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H–Oeconomia, 51(6), 475.
- Michalik, T., 2018, VAT. Komentarz.
- Druk nr 1864. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw. Uzasadnienie.